Rozmawialiśmy sobie ostatnio, w związku z notką o podboju Irlandii, jaką to wdzięczność okazywała Korona Brytyjska swoim wiernym poddanym, którzy dla niej kark nadstawiali, a to w walce z hiszpańską Armadą, a to przeszło dwa wieki później z Napoleonem. Tragiczny los tych zdemobilizowanych wiarusów powinien być ostrzeżeniem dla wszystkich, którzy jakoś tam, z różnych przyczyn i dla różnych celów, postanowili swoje siły oddać do dyspozycji Brytyjskiemu Imperium. Zwłaszcza dla wychowanych w tradycji „za Waszą i naszą wolność” Polaków. Ale widać za mało znali nie tylko historię, ale i mentalność Anglików, ów słynny „angielski koloryt duszy”, żeby po wrześniu 1939 roku na zimno obliczać bilans strat i zysków w służbie His, a potem Her Majesty. Zwykle zresztą nie mieli na to ani czasu, ani sił, ani możliwości, ani stosownych informacji...

Zdążali więc pod to władanie, nie aby żyć na łaskawym chlebie, ale aby walcząc ze wspólnym wrogiem, odzyskać swój kraj i wrócić po wojnie do wolnej Ojczyzny. I płacili za to prawo nie tylko złotem Banku Polskiego, ale przede wszystkim swoją krwią, od fiordów Norwegii, przez piaski Afryki, Syrię, Palestynę, po Włochy, Normandię, nie mówiąc o zimnych wodach Atlantyku, czy plażach Dunkierki. A droga do broni wiodła nieraz przez skaliste przełęcze Tatr, śniegi Syberii, czy stepy Kazachstanu...

Większość trafiała na Wyspy z sercem przepełnionym bólem i goryczą, pragnieniem zemsty za tragedię bliskich i nadzieją na sprawiedliwość. Szli dobrowolnie, wielu wręcz ochoczo.

Oczywiście, sprawy organizacyjne, logistyka, formalności, czyli międzynarodowe umowy, pozostawały w rękach polityków, którzy jak niestety wiemy, nie zawsze wiedzieli, co czynią. Ale byli i jakoś tam o los polskich żołnierzy dbali. Nawet przez pierwsze miesiące po zakończeniu wojny.

Jednak 5 lipca 1945 roku Brytyjczycy cofnęli swoje uznanie dla polskiego rządu w Londynie, przerzucając je na sowieckich mianowańców z tzw. Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Od tej pory wszystkie władze RP na uchodźstwie straciły swoje znaczenie i były traktowane przez Brytyjczyków jako rodzaj prywatnych klubów, których członkowie stawali się, wobec zmienionej sytuacji międzynarodowej, personae non gratae.

W tym czasie liczba Polaków w samej Anglii zbliżała się do 100 tysięcy, z czego ok. 1/3 stanowili cywile. Ale było jeszcze ponad 200 tysięcy, stacjonujących w różnych miejscach Europy, żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych. Nie licząc „uwolnionych” jeńców wojennych z września 1939 r., byłych żołnierzy AK, dipisów i członków rodzin wszystkich tych kategorii, którzy ni mieli dokąd wracać, bo albo ich ojczyzna została oddana sowietom, albo formalnie odrębna, też była pod ich panowaniem.

O te masy ludzkie toczyły się boje między władzami brytyjskimi, komunistycznym rządem w Warszawie i ciałem formalnie już nie uznawanym, czyli Rządem RP na uchodźstwie. Sytuacja była tragiczna, bo w powojennej rzeczywistości niezałatwienie tej sprawy szybko, mogło zakończyć się dla wielu albo śmiercią z głodu, albo w ubecko – nkwdowskich kazamatach. Anglicy żołdu po zakończeniu wojny nie zamierzali „niepotrzebnej armii” płacić, na Wyspy wpuszczali niechętnie i selektywnie, natomiast za wszelką cenę chcieli wepchnąć tych ludzi w ręce sowieckie, nazywając to powrotem do kraju. Polskie władze w Londynie, zarówno cywilne, jak wojskowe, nie mogły działać zbyt gwałtownie, bo ani ich formalna rola, ani faktyczne znaczenie już na to nie pozwalały. A trzeba też przyznać, że niektórzy politycy, w obawie przed prawdziwymi (deportacja!) lub wyimaginowanymi konsekwencjami twardego stanowiska w obronie polskich żołnierzy, starali się sprawę wyciszać i nie zadrażniać stosunków z Brytyjczykami. Coś jednak trzeba było zrobić i pertraktacje polsko – brytyjskie trwały, czasem wzmacniane buntem jakiejś demobilizowanej jednostki, albo głośnym samobójstwem zrozpaczonego oficera.

Angielska prasa pełna była opowieści o tym, jaka to Polska jest wolna, odbudowuje się i czeka na rodaków z zagranicy. A tłumy wygłodniałych angielskich pracowników (kartki na żywność zniesiono tam dopiero w latach 50 – tych!), z inspiracji brytyjskich służb specjalnych, skandowały na ulicach: Poles go Home!

Bywały oczywiście głosy przeciwne, podkreślające, że Polacy zostali zdradzeni w Teheranie i Jałcie, ale nie przekładały się na praktyczne rozwiązanie sprawy polskiej.

Zwłaszcza, że pozwolenia na pracę, do 1947 r., Polacy na Wyspach nie mieli!

Wskutek tych działań, prawie 100 tysięcy Polaków, z Anglii i różnych obozów w Niemczech (pod brytyjskim zarządem), zdecydowało się na wyjazd do kraju, zwłaszcza gdy mieli tam rodziny. Jaki był ich los, w większości przypadków, wiemy aż za dobrze.

Wciąż jeszcze pozostawało jednak ok. 200 tys. ludzi, tak na Wyspach, jak na kontynencie, którzy pod komunistyczne panowanie nie chcieli wracać i dla których wojna się wciąż nie skończyła...

I wtedy, po roku przepychanek, Imperium wydało salomonowy wyrok. 21 maja 1946 roku, brytyjski minister SZ, Ernest Bevin, odbył z gen. Andersem i kilkoma jeszcze dowódcami PSZ rozmowę, podczas której poinformował ich, że II Korpus Polski zostanie przetransportowany do Anglii, tam zdemobilizowany, a Polacy będą mogli „ochotniczo” wstępować do tzw. Industrial Resettlement Corps, bardziej znanego w historii jako Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia, który poprzez dwuletnie kontrakty pomoże im przygotować się do cywilnego życia w nowym kraju osiedlenia.

Było to właściwie ultimatum, bo decyzje zapadły już wcześniej ponad głowami polskiego dowództwa, które miało albo przyjąć je do wiadomości, albo pozostać wraz z 200 – tysięczną, zdesperowaną po tragicznych przejściach rzeszą, bez środków do życia, w obcym i wrogim w warunkach powojennej nędzy, otoczeniu.

Następnego dnia, 22 maja, min. Bevin referował w Izbie Gmin pomyślne rozwiązanie sprawy demobilizacji PSZ za pomocą owego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia, a tydzień później tragiczny rozkaz swoim żołnierzom wydał gen. Anders:

„Pójdziemy z ziemi włoskiej, poprzez ziemię brytyjską, a jutro nie wiadomo po­przez jaki szlak, do Polski takiej, o jaką walczyliśmy, do Polski prawdziwej, której żadne serce polskie nie wyobraża sobie bez Lwowa i Wilna. Z drogi tej, która jest naszą drogą historyczną, nie zejdziemy. Nasza służba nie kończy się. Nasz pochód do Polski wolnej, całej i niepodległej trwa.(...) Otrzymaliśmy również zapewnienie połączenia żołnierzy z ich rodzinami znajdującymi się na terenie Afryki, Indii, Meksyku itp. Realna ocena sytuacji politycznej, w jakiej znalazł się Naród Polski, a z nim i my, jego żołnierze — kazały nam przyjąć tę tak ciężką dla nas jednostronną decyzję Rządu Brytyjskiego.”

Reakcją na ten wynikający z uległości wobec brytyjskiej polityki rozkaz, było powszechne w II Korpusie we Włoszech oburzenie, a nawet bunt niektórych oddziałów, m. in. 5. Kresowej Dywizji Piechoty gen. Sulika, którego szef sztabu, płk. Piotr Harcaj, na odprawie u gen Andersa 30 maja 1946, domagał się kategorycznie zawarcia z Brytyjczykami układu, zapewniającego całemu polskiemu uchodźstwu warunki godne do życia w Imperium.

Na znak solidarności z żołnierzami PSZ, 25 polskich lotników, zaproszonych do udziału w paradzie zwycięstwa 8 czerwca, odmówiło uczestnictwa.

Pięć dni później, 13 czerwca 1946 r., pierwsze polskie oddziały przybyły z Włoch do Anglii, chwilowo witane entuzjastycznie, zwłaszcza że w kolejnych tygodniach lądowały na wyspie coraz to nowe transporty Polaków już nie tylko z Włoch, ale z Afryki, Bliskiego Wschodu, Indii i wielu innych miejsc. Rodacy starali się im zapewnić wsparcie w ramach Samopomocy Wojska, wydawano broszury informacyjne o polsko – brytyjskich ustaleniach, przepisy prawne, dotyczące możliwości zatrudnienia w niektórych gałęziach przemysłu, ale równocześnie ostrzegające przed niechęcią choćby angielskich górników, straszonych przez związki zawodowe utratą pracy na rzecz Polaków. Oskarżanych, po prasowych informacjach o pogromach w Kielcach i Krakowie, o nieprzezwyciężony antysemityzm i faszyzm!

No i stręczono, jako najlepsze rozwiązanie, wstępowanie do owego Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia...

W sierpniu 1946 r., w prasie polskiej ukazał się pełny, złożony z 16 punktów, tekst deklaracji i warunków przyjęcia do Polish Resettlement Corps, rozsyłany również do demobilizowanych żołnierzy. A z tekstu tego wynikało, że PKPR wchodzi w skład Brytyjskiej Armii, podlega angielskim sądom wojskowym i ma na celu pomoc polskim oficerom i żołnierzom przekwalifikowanie się, poprzez obowiązek dwuletniej służby na rzecz Korony Brytyjskiej, możliwej do przerwania (wcześniejszego przejścia do rezerwy) jedynie w przypadku samodzielnego znalezienia sobie pracy.

Najważniejszy był jednak punkt, który oznajmiał, że wszyscy polscy oficerowie, wstępujący do Korpusu, zostaną zdegradowani do stopnia podporuczników, a pozostali: do szeregowców, zachowując jednak przez te 2 lata uposażenie szarż, których zostali pozbawieni.

Po zakończeniu kontraktu mieli przechodzić do rezerwy już z żołdem owych niższych szarż.

W związku z tą deklaracją, Rząd Polski w Londynie wydał 3. września 1946 roku następujące oświadczenie:

„Rząd RP w narzuconych przez okoliczności warunkach, oraz w przeświadczeniu, że nastąpi odpowiednie zabezpieczenie przyszłości żołnierzy b. jeńców z kampa­nii wrześniowej i AK zaleca żołnierzom PSZ wstępowanie do PKPR. Ze względu na charakter tego Korpusu, nie uważa się służby w nim za służbę w wojsku obcym.”

A 11 września 1946 r. rozpoczęły się zapisy do Polish Resettlement Corps, zwanego szumnie Polskim Korpusem Przysposobienia i Rozmieszczenia.

W takich właśnie okolicznościach Marian Hemar napisał jedną ze swoich Satyr patetycznych, czyli „Ulotkę”, która zaczyna się takimi strofami:

Wymienili dokładnie,

Jak cennik szczegółowy,

Ile będzie miał kapral,

A ile plutonowy.

Wyliczyli, bo wszystko

Dokoła tego krąży:

Wiele dostanie strzelec

A wiele pan chorąży

Nikt nie będzie skrzywdzony,

Nie będzie miał pretensji.

Choć szlify z ramion zedrą,

Ale nie ruszą pensji.

(...)Ziemia rozdarta krwawi,

Krzywda jak ogień parzy.

Ale nie będzie kłopotów,

Bo nie uszczuplą gaży.

Całą sprawę drażliwą,

Zaognioną, niezdrową –

Załatwi się po prostu,

Praktycznie, finansowo.

Dalej jest jeszcze smutniej, bardziej gorzko i sarkastycznie:

(...) O ileż byłoby łatwiej,

Gładziej, spokojniej, taniej,

O ileż inteligentniej

I cywilizowaniej –

Gdyby po prostu rozstrzygał

Dolar albo funt szterling,

Ile kosztuje Anders,

Ile kosztuje Berling?

Ile Lwów? Ile Wrocław?

Wiele linia Curzona?

Wolność, przepraszam, wiele?

Proszę. Rzecz załatwiona.

Żołnierz? Zabity? Wiele?

Ile generał Maczek?

Gdybyż to można kupić

Za gotówkę, lub za czek –

Jakże byłoby łatwo.

Lecz, niestety, nie sadzę,

Że zbyt wiele na świecie

Dostaniesz za pieniądze. (...)

A nie jest to jeszcze koniec tej gorzkiej satyry, którą w moim tomiku z 1947 roku, a więc wydanym, można rzec: w ogniu wydarzeń, poprzedza równie smutna „Humoreska”. O tym, że nikt nie pytał Polaków, czy chcą za Anglików ginąć, krew lać, ręce, nogi, wzrok tracić i w mogile leżeć. Za to po wojnie wypominało się im, że angielskim górnikom pracę odbierali i jako wielką łaskawość ogłasza się, że mogą to z błogosławieństwem związków zawodowych, jednak robić.

Przytoczmy jeszcze na koniec kilka strof Humoreski, bo dobrze podsumowują sens tej notki:

 

„Z prawdziwą satysfakcją

Przeczytali Polacy,

Że górnicy brytyjscy

Dopuszczą ich do pracy.

(...) Dla sprzymierzeńca wszyscy

Z uznaniem i z szacunkiem,

Więc praca będzie. Owszem.

Z jednym tylko warunkiem.

Warunek nawet słuszny,

Gdy się kto zastanowi:

By Polak nie zabierał

Miejsca Brytyjczykowi.

(...)Zastrzeżenie godziwe,

Bardzo mi się podoba.

Kto sprawę stawia jasno –

Jestem przed nim chapeau bas.

Rozumiem, że trade uniony

Są dla samoobrony.

Żałuję, że ich warunek

Dziś jest grubo spóźniony.

Od takiego warunku,

Od takiego porządku

Należało współpracę

Rozwijać od początku.

(...) Zaprzysiąc – żaden Polak

Nie spali się w przestworzu

Na miejsce Brytyjczyka,

Nie utopi się w morzu,

(...) Podpisać – żaden Polak,

Bez pretensji i żalu,

Nie będzie leżał, zamiast

Brytyjczyka, w szpitalu.

(...) Żaden Polak – chociażby

Prosił się z wielką biedą –

Na miejsce Brytyjczyka

Nie polegnie pod Bredą,

Pod Falaise, czy w Tobruku,

Czy w murmańskim konwoju,

Czy w myśliwskim spotkaniu,

Czy w bombowym wyroju,

(...) Czy w trudzie marynarza,

Czy w harówce lotnika –

Żaden Polak nie weźmie

Miejsca od Brytyjczyka.

Tak trzeba było sprawę

Postawić od zarania

Sojuszu i współpracy,

Przymierza i współdziałania.

I myślę – licząc lata

Ofiar i strat i zgonów –

Jaki żal, że nie mamy

Wojskowych trade unionów...

Gdyby ktoś chciał przeczytać więcej nt. losu Polaków, a zwłaszcza polskich żołnierzy w Imperium Brytyjskim po zakończeniu II wojny światowej, to polecam artykuł Jolanty Chwastyk - Kowalczyk: Problemy Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia w Wielkiej Brytanii na łamach „Dziennika Polskiego i Dziennika Żołnierza" w latach 1946-1960, zamieszczony w T. XI (2008) Z. 1-2(21-22) Rocznika Historii Prasy Polskiej. Dostępny w pdf.

---

tagi: ii wojna światowa  wielka brytania  hemar  polskie siły zbrojne 

	jolanta-gancarz
	20 października 2017 13:45

27     2839    15 zaloguj sie by polubić